Invest… and/or expand

“When we feel deeply drawn to someone, we cathect them; that is, we invest feelings or emotion in them. That process of investment wherein a loved one becomes important to us is called "cathexis". I his book Peck rightly emphasizes that most of us "confuse cathecting with loving." We all know how often individuals of cathecting insist that they love the other person even if they are hurting of neglecting them. Since their feeling is that of cathexis, they insist that what they feel is love. When we understand love as the will to nurture our own and another's spiritual growth, it becomes clear that we cannot claim to love if we are hurtful and abusive.”

Bell Hooks

So, what is love anyway? We may use the word gregariously, but do we really know what we mean by it?

In my own context and process, I have been challenged often and recently also to understand this more deeply.

In the past, what I called love included a diversity of emotional experiences ranging from a disorienting loss of self (oftentimes with the lack of an existential expansion) or an adoration for the color ochre, the joyful hobby of dancing for hours on end, and the sound of the human voice sharing intimate experiences.

Clearly, I can get deeply emotionally invested in something or someone, but is that the same thing as loving?

It has been quite a path.

“Oh my, a dream has turned into a nightmare!” I yelled thirteen years ago in response to my father’s care when, after a very intense period of fusion, my partner and I went through our first cycle of disintegration. My own words echoed in the chambers of my compartmentalized mind, and I immediately reflected that I was clearly investing my projections in my partner – an awareness that did not immediately translated into the ability to transcend this all too human tendency in connection with my partner.

On a similar note, I had a tough time understanding how my partner could not be as enthusiastic and passionate about the things that I ‘loved’ such as personal development, a fascination for offbeat personalities or expressive soul singers. I also felt confused, sometimes irritated, and angry, when his way of working through conflicts was so very different from mine, or when he did not want to take on all the unsolicited advice and help I gave him .

Of course, relationships are creatively messy and my partner and I both experienced increasing moments and processes of expanding love and recurring moments of confronting, contracting projections.

What characterizes these processes of love, of loving?

What I have learned along the way, is that love in its different manifestations has a lot to do with acceptance. Deep acceptance of ‘what is,’ of who and ‘how’ the other is. This is an active acceptance, it sounds easier than (I find) it is in practice, because it ‘demands’ we work through whatever comes up for us emotionally and don’t project that upon our significant others. Hello top level deconditioning!

As I fall into love, I try to 'rise through the process' and to see the workings of emotional investment play out in my mind and body. I contemplate the potential expansion that love can be, that I can embody. I contemplate it through breathing, analyzing my thought and dream processes, embodying the intensity through dance, singing and writing, and by slowing down.

Slowing down is not easy when the body is charged. Slowing down is not easy for a mind that can run fast. Slowing down is challenging for a little girl trying to survive the emotional consequences of a lack of expanding love. But slowing down is the best recipe for a human being experimenting with love. At least, so it appears to be for me, and for the fluid entity called a relationship growing out of the reciprocal process of nurturing the spiritual growth of all involved. This way, the relationship also becomes an intense meditation on love and our growing awareness turns into the arena in which we contemplate the intense waves stirred up in the all-encompassing ocean of love we share beyond the borders of one particular relationship.

Existential study of love

My existential study of love continues. This time I am accompanied by the philosopher Alain Badiou in his ‘In praise of love’:

“Provided it isn’t conceived only as an exchange of mutual favours, or isn’t calculated way in advance as a profitable investment, love really is a unique trust placed in chance. It takes us into key areas of the experience of what is difference and, essentially, leads to the idea that you can experience the world from the perspective of difference.”

In a social world dressed up by identities and the search for likeminded, my heart beats a little faster when I read Badiou’s words. Yes, thank you. Love in its different manifestations is an exploration of differences, of the perspective of difference. Somehow, when we commit to the experience and expression of love, we commit to the creation of a shared destiny, even though this destiny does not mean we share the same identity. And as we know, one of the hardest things, one of the ways love is also ongoing ‘emotional work’, is the active acceptance of creating a life together while being different together.

This also touches upon the question whether one can fall in love with the experience of being gifted. Really leaning into this question, I sense this has a lot to do with accepting the diverse ways in which we can be gifted, with (funny enough) looking at the world from the perspective of two, seeing difference as the starting point for our personal research on (not into) giftedness. This may sound strange, because often enough we project a search of belonging upon each other, and while doing so tend to reduce our differences and emphasize particular similarities while leaving out those parts that feel uncomfortable or threatening. But that may not be the most loving way to embrace giftedness. Someday soon we may find out our conceptions of giftedness had a lot of blind spots and little space for unconventional growth.

Badiou again:

“Love… is a quest for truth… truth in relation to something quite precise: what kind of world does one see when one experiences it from the point of view of two and not one? What is the world like when it is experienced, developed and lived from the point of view of difference and not identity? That is what I believe love to be.”

How can a recognition of giftedness be a stimulus to search for deeper, positively maladjusted existential truths? Can we mirror each other’s giftedness and let that be an invitation for everybody to explore their unique ways of being human? Is it possible to co-create a field of gifted awareness while not reducing our developmental complexities and intensities along the way?

The practice of love, as Badiou writes convincingly, is a search for truth. Seeing reality for what it is, not for what a thirst for identity demands. What about fully embodying giftedness, embracing its fluid character and its potential expansion into forms, relationships, creative processes, and worlds we haven’t occupied or even imagined yet? If love would lead the way, we may find out that our ‘truthful selves’ diverge in magical, colourful ways.

Connection - on and off

“You connect so easily”, my dear friend tells me with a heartwarming smile. She is right, to a certain degree. I connect easily with people, I can be socially joyous and generous, I often connect the social dots and I am eager to learn more about everybody’s emotional landscape. My body feels very open towards loving. At the same time, I feel there are parts inside of me that tend to keep people at a distance, and sometimes even more so those that actually are emotionally very dear and close to me. At times, my outgoing generous approach is in and of itself a “tool” to not connect with those deeper parts inside of myself.

Attachment style comes in. Protection styles are subtly active. A lonely little child resides in the deeper layers of my stomach area. She has internalized a map of the world based on feeling utterly desperate and abandoned. She barely has a voice, so its hard to hear her calls. She whispers gently, she cries silently, her song is made up of emotional tones that only listening to the body can convey.

These last years I have had the grateful luck to connect deeply with a group of friends that truly take the time to get to know each other and respect and appreciate diversity, attachment wounds and gifted complexity and intensity. Attachment, a sense of belonging and intimacy come together to form an alchemy of trust and surrender, honesty, and respect. Slowly but surely, I learned, and I am learning to communicate the needs of that little voiceless human being inside. It turns out we are all singing a similar song and the harmonious sound of the colorful choir fills my existence with existential depth and truth.

On a certain level I feel a relaxation of the need to love and be loved (wonderful podcast about this: https://podcasters.spotify.com/.../A-case-against-love... ). Mildness is growing, but it has its own pace and rhythm. Slowing down is essential, this way I can notice the little one’s experiental hole in her stomach. By giving her space to breathe consciously and receive connection, she slowly transforms that hole-ness into a sense of wholeness - love actually. I am shaken, not broken.

Ethisch verantwoord doorvoelen

"Om de juiste ethische keuzes te kunnen maken, om klaar en helder te kijken naar de wereld, moet je stevig in je schoenen staan, zegt Lotte Van Lith, docent, spreker en auteur zelfontwikkeling. En dat kan enkel als je jezelf beter leert kennen, als je weet wat jouw waarden en drijfveren zijn. Na de talk van Eelco vraagt Lotte het publiek om even de ogen te sluiten en te voelen wat ons tot mens maakt. “Wat heb jij nodig om jezelf te kunnen zijn?”, vraagt ze ons. Voldoening, zegt iemand. Perspectief, vult een ander aan.

“Het is een moeilijke vraag”, beaamt Lotte. Een vraag die enkel op te lossen valt door eerlijk naar jezelf te durven kijken op momenten dat je het moeilijk hebt. “ Innerlijke conflicten zijn ontwrichtende psychologische groeipijnen”, legt Lotte uit. “Het is lastig om erdoor te gaan, maar het resultaat kan zijn dat je je eigen complexiteit leert begrijpen en als kracht te zien.” Lotte sluit af met de raad om complexiteit te omarmen, zowel bij jezelf als bij medewerkers en stakeholders, zodat we positieve impact kunnen hebben op de toekomst."

Verslag van de CFO day 2023

Ongeroerd mij

Er is iets ongeroerd in mij

Het is niet in mij

en niet niet in mij

Open, eindeloze, grenzeloze

Ruimte

Omspannend al

dat er is

Los van voorkeur

neiging, concept of emotie

Impermanent

noch eén intens mens

Eeuwig weids

Ongezocht wijs

Het is wat het is

wat het niet is

omdat het nu is

Helder

Krakend helder

Overweldigend

als doortrokken aardse vorm

Verliefd

op haar

volledige

extatische ontstaansrecht

vanuit leegte

Gewaarzijn

ontmoet

opgehelderd

Zijn

Ongeroerd

in volle overgave

De Liefde.

Spiegeloog

Ze vragen

Ben je dan psycholoog? Therapeut? Coach, zoals half Nederland?

En ik denk aan de woorden van de mensen die ik in de praktijk ontmoet

‘Ik voelde ruimte.’

Ik ben geen astronaut, natuurkundige of huisjesmelker

Geen stratenmaker of wegafzetter

Hoewel elk mens een nieuwe planeet

Belang van verbinding, rots in de branding

Samen thuiszijn en voortgaande exploratie

Ongebaande paden

op wat een emotioneel landschap heet

Vooruit, een spiegeloog misschien

Al laat ik meer dan dat ik doe

Dus als je me dan vraagt naar wie of wat?

weet ik alleen hóe.

School re-imagined

"The school also actively, if subtly, cultivates emotional skills. Lotte’s symbolic movement session had an emotional foundation: “Both emotionally and cognitively, do you dare to be positively maladjusted right now, in this session, with your peers? Because of course they were looking at each other like ‘What are we doing? Are we really going to move like she’s asking us?’” Lotte sensed shame in some of her students—freeze responses, to use the language of the nervous system—“so I tried to invite them to celebrate diversity and to mirror themselves instead of comparing themselves to the others.

Adults demonstrating these emotional skills is part of the plan, too. Lotte said her artistic motion session “was also an invitation to myself to be positively maladjusted with respect to who I am as a lecturer. If I even call myself a lecturer, you know, that sounds good from a social perspective, but here I am interacting with adolescents, and they invite me to become an adolescent and step into their world—look at the world from their perspective—and I think that what they see is much more magical than what adults see in the world, often.”

Source: Third factor interview

Eternal change

What is this ‘positive disintegration’ all about?

I can tell you about a fascinating theory, and I would enthusiastically do so. It provides deep insight into psychological growth dynamics part of profound emotional-moral development. You can read more about this theory on the following link: www.positivedisintegration.com.

‘Positive disintegration’ is, to me, also associated with an ongoing experiential and ecological process.

Thoughts come and go, ungraspable by nature. Juicy preferences, sticky memories or penetrating sensations keep me busy, all suggesting temporal, enlightening endpoints to life’s endless unfolding.

Life erodes from the get-go, transforming into new, sooner or later disintegrating forms.

Behind all the discerned and projected qualities that make-up our living world our awareness is like a form of silent motion. Can you imagine?

My mind is a dynamic playground and offers embodied foundation for deep connection once I let go of identification with overdue patterns.

To positively disintegrate is to sense constant change amid eternity.

Laughing out life

Tears spoke through her sighs and isolated key terms, portals to layers of fine-grained content of consciousness. ‘Okay’, ‘hmm’, ‘well’. Another sigh. Okay, she said, I know I am sad, but I am going to suppress it, okay?

We both laughed. While she was giving words to her internal processing, we were both intrinsic part and witnesses of a familiar emotional process which rhythm and laws were by now not so foreign anymore. And still, it was challenging, it was what we might call ‘emotional work’. The only way out is through, as they say.

She leaned towards me and pressed her face into my chest area. Some shame, I imagined. And a search for a place to rest, to nest, to sit with the emotions and birth them amid warmth and spaciousness. And so, I breathed. Up and down, embodying the experienced highs and lows. This physical-emotional amplitude is not always a given; I get entangled in her emotions easily - automatically. But 'all one must do’ is to be with the process, to be the process. There is more to ‘not-do’ than do, actually. Ironically, this not-doing is emotional work.

So, here we were, two human beings immersed in active emotional work. Breathing, feeling, breathing, a word here and there, feeling. The ebb and flow of emotions sketched the contours of our bodies slowly becoming one channel for all too long constrained expression.

Yes. There it was. Release. Tears, laughter, some holding back, humor, self-recognition, deep sighs, and another hug. Alive and feeling y’all!

And now the mind and its engine called wonder enthusiastically came in to amplify the insightful process with creative perspectives. We discussed how this release of experiences of dread and emptiness was actually a deepening of self-recognition. Contrary to certain though constructions, the threatening emptiness was actually a doorway into the here and now, into existential expansion and unforeseen ways of being her idiosyncratic, everchanging self.

We were silent for a while and then briefly and sharply noticed how sensitivity is a subtle and grotesque shapeshifter, a beautiful, deep source for countless concrete forms of intelligence.

Shall we go outside, listen to the birds? Yes, we did. Sinking into this natural wholeness, joy entered our emotionally co-created landscape. Our laughter was coming from a liberated existential source, nowhere to pinpoint and everywhere at once. Hello life!

Expanding intensity, love lessons

“What you call the external world, is as much you as your own body.”

Alan Watts

How can intensity of experience truly expand us?

As I walk around in the emotional landscape of my social life, I get the impression there is quite some deeply repressed love. I am getting more aware about this, or I am framing it in ‘love terms,’ because I am going through a personal revelation of nearby – and, in its expansion, transpersonal - love and this process is making me more attuned to how encompassing, enlivening and threatening love can feel at the same time. This whole process also makes me more aware of who I am, who I am becoming. It is as if the dominance of safety needs over my perception slowly dims and growth needs are fulfilled self-evidently, creating moment to moment transcendent experiences sometimes accompanied by shortlived peaks of doubt and disorientation.

In relating, I have the tendency to see the others potential. I see, imagine, and sense what one can become – and at the same time already is. I imagine a developmental potential, sense what one can become if all conditions were optimal, ‘more’ optimal. One could also call this seeing the other through the lens of loving kindness, although I am inclined to address a critical voice here. Seeing this potential can also come along with a demand for change which ironically can create the impression that there is something wrong with the other in the here and now. Learning how to sit and flow with the intensity of seeing this potential is a life’s practice. In a way, ‘loving kindness’ is the potential of my way of looking at, even embodying, another person. In a certain sense, just this way of being with another person may expand their sense of self. That is the power of love, I guess.

Deeply repressed love can awaken through the enlivening force of shared and lived through sadness. It can awaken through the enduring encounter with caretaking others. It can ripen through the subtle yet far-reaching touch of a life’s friend or the exuberant, expressive energy of spontaneous play. It can sometimes awaken forcefully through an enlightening emotional meeting, shaking the foundations of the so-called self, giving back full power to what we call intuition.

I find myself wondering how to formulate the process of positive disintegration in terms of this potential love-boosted expansion. How can one fully live, embody, the creative force of life, including the conscious recognition of what it is potentially destructive within this power? How can one live love in a way that invites both the self and the other to express their own way of being human, as Scott Peck might have said.

This understanding of love is deeply connected to understanding our experience and expression of our intensities and complexities. Fully abiding in the intensity of one’s own experience and psychological make up has the potential to mirror your connection with everything else (inside and outside of yourself), even when it’s embodied by one particular ‘Other’. You may be even more intense than you have imagined once you dare to let go of the conviction that this intensity is all about you. The giftedness is in the exchange.

I am very fond of hands. Not only their aesthetic beauty captures my love, they also represent a bundle of very sensitive nerves and are one of our bodies finest visual and motoric gateways to being different together. I even dare to say, and like to remember, I fell inlove with my life partners hands ! Its in the meeting of the hands that my intensity is unmistakenbly a shared, electrified experience. A transindividual body emerges out of an emotional depth I only, but strongly, intuited was there.

What value do Dabrowski's ideas have for understanding and guiding organizational change?

This question has been traveling with me for a while, partly because it touches on the personal and professional experiences of people I meet within trainings and individual sessions, and also because similar questions were recently raised in a podcast interview with Kate Arms.

How does an organization become self-reflective?

Dabrowski's theory is about a process of psychological development through which an individual can develop into a 'personality'. Positive disintegration is the transformational process, psychic structures ‘dis-integrate’ and a qualitatively different psychic organization is born. A newly developed, embodied value system is central to this development and works as a moral compass for choices and actions. According to Dabrowski, this development depends on the developmental potential of an individual. In addition to the (social) environment and autonomous, psychological growth forces ('dynamisms'), the so-called 'overexcitabilities' are part of this.

Overexcitability is an above-average responsiveness of the nervous system. Individuals who are above average excitable could be so in five different areas, according to Dabrowski. The intense and complex inner experience associated with these overexcitabilities can be very valuable within organizations - all the more so in a rapidly and complexly changing societal landscape.

Some examples:

An emotionally overexcitable person will be able to perceive an organization 'feelingly' as a whole connected by relationships. The change readiness of an organization relies heavily on the quality of relationships. Trust, daring to deal with uncertainties, daring to experiment… all these qualities rely on the experienced relational safety. An emotionally intense person is sharply attuned to the ‘nervous system’ of the organization and discovers, for example, where and for whom safety or growth needs get frustrated, what type of communication is attuned to these situations and how relationship conflicts are wisely alleviated, or even seen and approached as a potential for creative and emotional growth. Also, an emotionally sensitive person might take into account the particular needs of other sentient beings and advocate for their wellbeing within the (broader, ecological) context of organizational decisions.

An imaginationally overexcitable person could flourish within innovation, finding creative solutions to problems (perhaps not yet discovered by others) and perceiving realities that do not (yet) exist for others, for example by tackling an issue spatially rather than linguistically (which can benefit the company’s understanding of and experimenting with complexity) or by sketching far-reaching images of the future (from doomsday scenarios to the projections of certain ideals based on a consciously developed value system).

An intellectually overexcitable person, with his, her of their potentially sharp judgment and clear self-awareness, can be part of the moral and ethical compass of the organization, especially when combined with the aforementioned emotional overexcitability. These may include the people who dare to ask the deeper questions and send ethical signals when complex interests are overlooked, self-directed motivations prevail in decisions that affect everyone, costs are unconsciously externalized or long-term consequences are not adequately included in objectives.

A sensually overexcitable person could be sensitive to the impact of the sensory environment on well-being and happiness at work. Details that escape someone else's attention are emphatically noticed by this person. This can be of value at product level (think of the 'usability' of products and services, also tailored to the needs of people or other sentient beings that are often overlooked), but also at personnel level. Small adjustments in the environment may lead to much less overstimulating - or, conversely, deeply inspiring, creativity-enhancing - environments. In a rapidly changing world, what environments and stimuli provide essential moments of rest and recovery? Which environments encourage us to approach an issue differently than usual, which 'sensations' play a role in the undercurrent of our experience, decision - and sense-making? And, how do we keep are felt sense of our (broader ecological) environment alive in us, as individuals, departments, and as an organization as a whole?

A person with psychomotor overexcitability detects faster than others when stagnation threatens the vitality of the organization, when indecisiveness has an inhibiting effect and when trying out any action or experimenting may lead to more clarity (in an organizational structure or situation tending towards chaos) over time. The energy required for change can be inspired by the person with psychomotor intensity who takes ownership of the possibilities for change and shares these options and related steps ('organizational motions') energetically. In addition, issues that may be approached mainly through cognition would also be understood through the body by a person intensively living and experiencing their psychomotor wisdom, such as the basic, physical importance of movement for well-being, but (for example) also play as an entrance to insight, flow and connection.

Now, in the above examples I approach the overexcitabilities separately and each in its own right as characteristic of a person. However, the overexcitabilities can be simultaneously present within a person’s psychological make-up, although one can be more dominant (and therefore also ‘color’ one's perception and personal development more dominantly). From Dabrowski's point of view: the more (different) overexcitabilities are active, especially the emotional, intellectual and imaginative, the stronger the development potential (not to mention that a stimulating and supportive environment is equally desirable). An executive who demonstrates many of these intensities would ideally demonstrate a dynamically balanced combination of sharp cognition, embodied emotional awareness, fluid open-mindedness and compassionate courage. In this case, the overexcitabilities work together, they are (through the process of positive disintegration and qualitatively different) integrated, and 'their operation' also shows the developed, extensive and deepened value system reflective of the transformation. The intense inner experience has been developed in a multilevel manner, according to Dabrowski's conceptual interpretation (more on this in a subsequent blog post). Seen from Dabrowski's point of view, or at least how I interpret this, intense people are therefore a source of potential growth, fine-tuned insight, developmental criticism and adaptivity, and that in a current organizational and social context that seems to demand these qualities equally intensely.

A critical note here is that it may well be that overexcitable people are more likely to suffer from an environment that is not adaptive, where complexity is not recognized and appreciated and which is not open to emotionally conscious, moral development. These are possibly people who also burn or bore out earlier, their experiences and 'dis-eases' signal a need for change, also on a systemic level. So, looking around in an organization through the lens of overexcitability (and the extended, whole process of positive disintegration) may well bring about a completely different appreciation of existing relationships and challenges. What do people with overexcitabilities need to flourish, what kind of challenges may be related to their intensities, and what is their 'organizational language'? How can we understand, appreciate and integrate their particular, idiosyncratic approach to organizational issues and their sometimes intense developmental tensions?

We can additionally hypothesize that different departments can function as (a constellation of) different (over)excitabilities, as if the organization were indeed one nervous system, or as a whole a living, breathing, willing being. In this context, I deliberately (also) use the word "excitability" because I think (contrary or perhaps in addition to Dabrowski's view) that a certain conscious excitability can be practiced, intensified and integrated, and that this makes some of Dabrowski's insights valuable in as of yet unexplored areas. More about this later, there is still a lot of excitability to investigate 😉.

The magic of writing

The magic of writing. How often have I encountered someone (often in the educational setting) explaining that in writing we are actually making use of our rational mind (instead of our intuitive experiences)? Now, of course this is not per se untrue, but it isn’t capturing the ‘whole of writing’ either. The ‘intensely, concentrated form of animism’ that Abram is talking about in this video; I recognize it as part of my writing processes, also those that appear to be less artistic and more essayistic or technical.

Writing is ideally a dialogue between the vivid world ‘outside of me’ and the intensities and complexities of my inner world – it’s a technique for (re-)unification, ironically realized through a form of fragmentation (the use of words). ‘I’ am the translator, a medium, and - on an experiential level – also the creative act in and of itself, deconstructing, constructing and creating the liminal space in between (sentences, meaning, understanding) at once. This is not to emphasize ‘my’ importance in this process, but to address the transformational act that writing is and for which my body and mind (and of course also the embodied technique supported by a pen or keyboard) are conditions.

The idea that multiple, multidimensional sensory experiences have become concentrated in these drops of ink (or rhythmical dances on a keyboard) speaks to my heart. Writing as a dual and non-dual act at the same time (how could it be otherwise, seeing the all-encompassing non-dual nature of it all).

Are you interested in writing as an intuitive process? Would you like to find out in what ways the inner and outer world creatively re-unite during a transformational writing process? Would you like to ‘talk like a stone’ and find out what this teaches you about yourself, your connection with and place in this world and enlivened, deeper motivations? Feel welcome to explore the options of individual, existential writing coaching.

Ertoe doen

Gisteravond had ik een kwetsbaar voelend gesprek over klimaatverandering. We spraken over waarom we bepaalde keuzes nog niet maken (in mijn geval bijvoorbeeld een verandering van zakelijke bank), terwijl we wel weten dat die nodig zijn om effectief rekening te houden met de noden van het bredere ecosysteem om ons heen en bij te dragen aan een maatschappijverandering die nodig is voor welzijn van (mens)dier en leefomgeving. Het gesprek voelde intens, ook omdat we het bespraken vanuit het toekomstperspectief van onze kinderen. Op enig moment kwamen we uit op de ervaring dat eén persoon op een emotionele laag ervoer 'er eigenlijk niet echt toe te doen'. Dat resoneerde ergens in mij. Ik ervoer de neiging om dit gevoel te vergoelijken door abstracties erbij te halen (want ja, 'in the grand scheme of things' lijkt het heel logisch om mezelf als weinig impactvol te zien, enkele generaties na mijn dood zal hoogstwaarschijnlijk niemand mijn bestaan nog herinneren). Ik merkte echter op dat ik dan niet de bijkomende emoties en gevoelens van 'er niet toe doen' volledig doorleefde. En bovendien kon ik 'er niet toe doen' niet rechtvaardigen in het licht van mijn dochters leven en toekomst.

Op een dieper niveau voelde ik dat ik het eigenlijk nog enger vind, dat het nog meer dreigend voelende emoties en gevoelens oproept, om er wél toe te doen. Om echt helemaal verbonden te zijn. Want dan sta ik werkelijk te midden van mijn eigen kwetsbaarheid, afhankelijkheid en invloed. En terwijl ik dit deelde, en de daaraan voor mij verbonden pijnlijke herinneringen deelde (zoals de schuldgevoelens die ik als kind van pijnlijk gescheiden ouders heb gekend of het ongemakkelijke gevoel van anders-zijn en de neiging delen van mezelf daarom af te wijzen), werd ik me ervan bewust het eng te vinden keuzes te maken die weleens invloed kunnen hebben op gebieden in mijn leven waar ik pijn neig te vermijden. Zoals dierbare relaties. En dat het makkelijker is om makkelijke keuzes te maken, om energiematig minder consumerende (emotioneel minder bedreigend voelende) keuzes te maken, waarbij de focus op korte termijn vervulling van mijn veiligheidsbehoeftes en automatismen komt te liggen. Maar ik voelde ook dat het geen stand houd om te stellen dat 'ik er eigenlijk niet toe doe'. Ik ben er al. Er is impact, daar valt niet aan te ontkomen. Er helemaal wél toe doen, is ten eerste emotioneel doorvoelen welke intimiteit dit met zich meebrengt. En hoe veiliger ik me voel bij die intimiteit, en gepaard gaande ongemakken en gemakken, hoe veranderfitter ik word.

Dit individuele perspectief betekent niet dat er geen systemische veranderingen nodig zijn of dat bestaande, ontwrichtende machtsverschillen geen belangrijke rol spelen in werkelijk vergaande verandering die nodig is op basis van de feiten van klimaatverandering en alle gerelateerde gevolgen. Het betekent wel dat het systeem waarin ik opgegroeid ben en dat ik geïnternaliseerd heb, de neiging met zich mee heeft gebracht om mijn eigen macht en kracht (intiem verbonden met mijn ervaring van kwetsbaarheid) niet geheel te dragen. Emotioneel is er dus werk aan de winkel, ook of juist in de vorm van keuzes en acties die emotioneel en moreel kloppen (voor zover ik weet op basis van beperkte kennis) en het leren zijn met wat dat te weeg brengt.

In het verlengde van het gevoel 'er wel toe te doen' borrelt het bijzondere, nietigmakende (niet zozeer meer vernietigende) gevoel er tegelijkertijd helemaal niet toe te doen - met daarbinnen de speelruimte die creatieve aanpassing mogelijk maakt voorbij (én inclusief) de grenzen van mijn mensgerichte, menselijke behoeftes. Hoe onderhoud ik in mezelf de spanning tussen maak - & niet-maakbaarheid? Oftewel, hoe onderhoud ik in mezelf spanning, het gevoel te leven, hier en nu?

Het stilstaan bij het gevoel er wel toe doen, de dreiging die ik hierbij kan voelen, bracht me terug bij het kleine kind in mezelf dat het volwassen-zijn zowel verlangt als beangstigend vindt. Het kleine kind dat een eigen persoon is, maar in (een potentieel bedreigende) ervaring van afhankelijkheid leeft. Het kleine kind dat zich niet durft uit te spreken, uit angst het fout te doen (de volwassene in mezelf die zich niet durft te verbinden met een standpunt, omdat het altijd alsnog acties onderhoudt die niet volledig in lijn zijn met dat standpunt). Ik reik uit naar dit kind als een lokale daad van zijn-met-verbinding, zonder de nood om de al bestaande gelaagdheid in het kind te reduceren tot een via normen en projecties beknotte rol waarin de subjectiviteit en complexe verbondenheid (en dus macht) van het kind word ontzien. En ik weet dat het altijd weer een proces zal zijn, dit continu oefenen, en dat op een wijze die tegelijkertijd maf serieus als existentieel speels is, zowel onthutsend realistisch als diep fantasiebehoevend. Ik zal mezelf niet alleen tegenspreken, maar ook 'tegendoen' en tegelijkertijd altijd weer lerende zijn, want precies daar ligt subversieve macht besloten, het zelf-lerend-zijn.

Metaforisch krachtenspel

Interessant van de overprikkelbaarheden vind ik onder andere dat ze, in mijn beleving, een indruk wekken van de complexiteit van ons zenuwstelsel. Het is een indruk van hoe de complexiteit van de wereld om ons heen ook weer gespiegeld wordt door de complexiteit van onszelf – daarbij bedenkend dat mensen een specifiek soort zintuiglijk waarnemingssysteem hebben en andere dier - & plantsoorten hún fenomenaal adaptieve fysiologie (en psychologie) kennen.

Nog boeiender vind ik het om niet alleen te focussen op ‘essentiële eigenschappen’ (zoals overprikkelbaarheid) van een persoon, maar te zien hoe deze (mogelijke) eigenschappen in wisselwerking met de omgeving in een bepaald leef - & groeiproces tot uiting komen. Vormen en oplossen, aanpassen en verfijnen, onvoorspelbaar ontwikkelen.

Wat voor acties, manieren van relateren, ervaring en keuzes hangen hiermee samen? Ik zie een uitgebreide groeidynamiek voor me, waarbij individu en omgeving intensief op elkaar inwerken, onderscheid tussen hen even vloeiend als reëel is, maar al het leven evengoed op de contactgrens tussen hen plaatsvindt, vorm vat, transformeert.

En dan popt er ineens het beeld op van hoe een individueel bewustzijn in zekere zin gespiegeld kan worden aan een collectief bewustzijn, hoe netwerken niet alleen ‘buiten’ ons plaatsvinden en kenmerkend zijn voor groeiprocessen en transformaties, maar ook ‘binnenin’ ons leven, letterlijk ook in de cerebrale versie hiervan. Zoals mycelia een netwerk onder de grond vormen, zo vormen we met elkaar en van zenuwcel tot zenuwcel een fascinerend, communicerend, levendig netwerk.

En dan is er verwondering, over leven als samenhang en over samenhang als perspectief dat te leren en ontdekken valt, ook als we in ons cultureel geconditioneerde denken zo geleerd hebben en zo sterk de neiging hebben om de focus op ‘deeltjes’, fragmenten en tegenstellingen te leggen.

Een beetje meer complex, aub

Gisteravond had ik een boeiend gesprek met medewerkers van en geïnteresseerden in Buckminster College, een onconventionele, experimentele middelbare school voor jongeren met een intense en complexe belevingswereld.

Eén van de bijdragers, prof. Gerard de Zeeuw, benoemde dat hij weleens met zijn universitaire studenten bespreekt dat veel in hun leven relatief simpel is, zoals hoe eten te verkrijgen of hoe je geld op een bank te zetten. Zoals ik zijn woorden begreep, daagt de Zeeuw de studenten vervolgens uit om hun leven juist complexer te maken, of tenminste om na te denken hoe het leven juist complexer gemaakt kan worden.

Dit resoneerde bij mij. Hoewel ‘complex’ vaak vereenzelvigd wordt met ‘ingewikkeld’ of ‘gedoe’, vat ik het vanuit systeemtheorie en complexiteitsstudies (en specifiek de cursussen die ik hierover bij prof. Francis Heylighen heb gevolgd) als ‘veel delen met daartussen ook veel relaties’. Deze vorm van complexiteit opzoeken zie ik op verschillende vlakken in mijn leven terug. Bijvoorbeeld door verschillende disciplines te bestuderen en de verbanden tussen deze disciplines pogen te herkennen en smeden. Of door met een grote diversiteit aan mensen contact te hebben en ook verbindingen tussen hen te leggen, concreet-sociaal of alleen mentaal-emotioneel. Ik merk een sterke neiging in mezelf op om van deze complexiteit te genieten. De kans op flow (precies genoeg uitdaging én vertrouwen in een voortgaand leerproces) neemt toe. Kenmerkend van deze complexiteit is dat er dermate veel gaande is, dat ik niet goed kan voorspellen welke ontwikkeling hieruit volgt. Dat maakt het een dynamisch, onzeker geheel. En dat maakt dat experimenteren en scheppen centraal staan. Ik probeer verschillende thema’s, perspectieven, conceptuele invalshoeken of contactmomenten, samenkomsten en werkvormen uit, en op basis van de feedback die ik daar fysiek, cognitief, sociaal, emotioneel, creatief en existentieel bij ervaar en ontvang, volgen nieuwe uitprobeersels en wendingen. In dit proces kunnen ervaringen uit de emotionele of cognitieve onderstroom ineens katalyserend werken voor psychologische of creatieve groei.

Dit experimenteren is een speelse én ernstige bezigheid. Het daagt uit tot helder zelfonderzoek, tot cognitieve openheid en kritisch doorvragen en tot dansen met paradoxen, humor als conceptueel en relationeel smeermiddel en tot belichaamd verbinden. ‘Eenvoud’ in de vorm van mentale en emotionele kalmte (het steeds meer herkennen van 'oude' emotionele en mentale patronen en deze weten te ontspannen) biedt bedding aan de groeiende, emotionele en mentale reikwijdte die gevoed wordt door complexiteit, alsmede aan de ‘deconditioneringsprocessen’ (of desintegraties) die deel kunnen uitmaken van het mezelf blootstellen aan nieuwe ideeën, aan een andere visie, aan personen die hun leven opmerkelijk anders ervaren en vormgeven.

In zekere zin is de benoemde complexiteit en de rijkheid ervan een ‘natuurlijke behoefte’, omdat daarbinnen veiligheids - & groeibehoeften in een dialectiek met elkaar vervuld kunnen raken en ik verder uitgedaagd word veiligheid in mezelf te ervaren, ook in situaties die ik in eerste instantie niet ervaar of duid als veilig (in gedacht houdend dat ik, en ik stel me voor ook de door de Zeeuw benoemde studenten, in een situatie leef die ook veilig ís en niet van me vraagt om mezelf allereerst uit de situatie te halen vooraleer meer en meer complexiteit op te zoeken – er is geen sprake van fysiek geweld, bijvoorbeeld).

Finding my middle age melody

“The perilous time for the gifted is not youth. The perilous season is middle age, when a false wisdom tempts them to doubt the divine origin of the dreams of their youth.”

Elizabeth Peabody

Oh, how deep resonate these phrases! Becoming middle aged myself, a variety of emotional forces are battling to be on the forefront of what is also, luckily and richly, a ripening emotional landscape.

I look back on my life, tuning into my twenty, twenty-five, thirty year old self. Unrelentless seeking and creating was the slogan of those days. Fierce self-doubts got crushed by a willingness to embody and claim creative freedom, to stand for ideals I knew I wasn’t actualizing myself fully, to intuitively interact with the world as a, boldly speaking, futurist, always eager to create something that was not of this world yet felt like to be its emotionally logical progression.

I look back and sense a kind of melancholy eating away at that same, forceful demeanor.

But NO! my spirit shouts demanding. Here, nowadays, we encounter a new challenge. A challenge that has nothing to do anymore with the silencing of my internal conflicts and has everything to do with a parody-scare. With this I mean the middle-aged tendency to imitate one’s successes and loose sight of the vibrant, intuitive way of living that enchanted those young-adult states.

I must not search for similar states of mind. The consolation of likemindedness is also an internal habit. I must challenge myself to become even more demanding, more radical, more fresh than even my most tender childlike moments must have been before becoming aware of any ‘I’ hosting this dynamic, social-emotional, internal scenery.

Ruth Bader Ginsburg’s wisdom has reminded me that this particular developmental process has a lot to do with becoming sensitive to seeing reality as it is as well as becoming sensitive towards how it ought to be, as Dabrowski might have framed it:

“CARMON [interviewer]:

Gloria Steinem said that women are the one group that gets more radical with age. Is that true for you?

GINSBURG: I had great good fortune in my life to be alive and have the skills of a lawyer when the women's movement was revived in the United States. And I think my attitude, my aspirations have not changed since the '70s. My hope for our society that we're gonna use the talent of all of the people and not just half of them. I would contrast an earlier period in my life, when I just accepted discrimination as that's the way things are. Nothing I can do about it. So –”

(Source: MSNBC)

This makes me think of our current societal challenges. A lack of deeply felt emotional and social connection, ongoing existential thirst and seeking, our detachment from our surrounding nature, boundaryless growth as our prevailing paradigm and all of the dire problems interconnected with this way of living….

I certainly still have that inner voice full of annoyance pointing out ‘there’s nothing I can do about it’, but I won’t let that kind of ‘down talk’ determine my path.

I am going to sit with Ginsburg’s advice for a while and see what comes up for me:

- Listening, not only to likeminded

- The ability to not just tolerate but even applaud our differences

- Always do something outside of yourself

- To be able to see beyond the world you are in

(Source: RBG, documentary)

Bedwelmende realiteitszin

“Tenderness is the most modest form of love. It is the kind of love that does not appear in the scriptures or the gospels, no one swears by it, no one cites it… It appears wherever we take a close and careful look at another being, at something that is not our ‘self.’”

Olga Tokarczuk

Priemende ogen. Flikkerende ogen, levensverhalen door knipperende oogleden verteld. Onthullende gezichtsspieren, verstrekkende nuances, minieme ontspanningen, regelrechte communicatie.

Schenken we onszelf en elkaar een 'close reading'? De intimiteit met onszelf en elkaar verdiepend, een afgrond in starend, een vrije val blijkend. Durven we samen te vallen? Te vliegen?

Van iris tot iris opent bewustzijn onvermijdelijk, voortgaand, parallelle universa. Raken we verdwaald?

Overgave is ook een subtiele daad, hoe onwaarschijnlijk dit op basis van het woord ook lijkt. Er is een sensitieve connectie mogelijk, eén waarbij we met toenemende precisie in ons gedeelde emotionele veld vertoeven, aftastend. We delen woorden, beelden en bewegingen die komen en gaan, afgestemd en steeds minder, milder claimend, fluïde landend in een voortgaande uitwisseling van gevoelsgolven.

We zijn uiterst nuchter, we belichamen de emotionele grond onder onze voeten, bewegen attent mee met de gevoelsverschuivingen die aanvoelen als vallen of als vliegen. We zijn zo emotioneel nuchter dat we er soms duizelig van worden, dan kan er ineens een angst oprukken, het lijkt alsof we een noodzakelijke houvast verliezen, maar de diepgevoelde connectie is uiteindelijk altijd overtuigend, beddingbiedend.

De intensiteit van zo'n beleving zou de door Tokarczuk benoemde bescheidenheid tijdelijk kunnen vervangen met een enthousiaste euforie over de gevoelde verbinding. Toch, we landen telkens weer in het vertederende besef niets anders dan deze verbinding te zijn. Grenzen en wensen helderen op waar grenzen en wensen gevoelsmatig evengoed wegvallen, een spel dat nu minder beangstigt. Een verbinding stroomt door ons heen, gevoelens en gedachten grijpen er daarbinnen lustig op los, maar hoe subtieler we voelen, des te meer er blijkt te stromen.

En dan borrelt er een bedwelmende realiteitszin op. Zó wil ik liefhebben!

Ontembaar mysterie

“There is more going on than we can see or understand, and we need to find a way to lean into the mystery of things…. and recognise the evident value in doing that, and summon the courage it requires to not always shrink back into the known mind.”

Nick Cave

Onlangs deed ik een dankbaarheidsoefening. De straal van dankbaarheid werd tijdens de oefening langzaamaan uitgebreid van 'inner circle' naar universum. Bij laatstgenoemde kwam mijn dankbaarheidsuiting welhaast precies uit op Nick Cave's woorden. De troost die er te vinden is in het besef omarmd te worden door een onmetelijk universum, universá. Weten dat we daarover nooit alles te weten zullen komen. De mysterie die daarom onvermijdelijk eigen is aan het bestaan, zoals we als bewustzijn getuige zijn van het grote AL, op zeer lokale wijze belichaamd, beperkt in wat we in deze specifieke, sensorische vorm kunnen ontvangen en ervaren als waar en werkelijk.

Alle concrete uitingsvormen van menszijn zijn even hoopvolstemmend als angstaanjagend ontwrichtend. Zo probeer ik met deze paradoxrijke reflectie alsnog het mysterie te temmen. Een gevoel van verwondering, nietigheid en uitdijende expansie rest. Waar verkramping en ontspanning samenkomen. Een zeer lokale bingbang, 'a pang of consciousness', de bewustwording van het gevoel te leven, ongelooflijk toevallig en gewoon in eén.

“Appreciate the complexity of the world and don’t shrink from it.”

Stephen Nanchmanovitch

Een narratief op gevoel

"Beauty isn’t all about just nice loveliness, like. Beauty is about more rounded, substantial becoming. So I think beauty in that sense is about an emerging fullness, a greater sense of grace and elegance, a deeper sense of depth, and also a kind of homecoming for the enriched memory of your unfolding life."

John O’Donohue

Mildheid betekent deze dagen voor mij dat ik schoonheid zie in het proces dat we leven noemen. Er is niets 'af', er is beweging. In kleine stappen, incrementaal, voltrekken grote veranderingen. In contact met iets in mij dat ook buiten mij om een omarmende leegte is, vertraag en verzacht ik.

Het is een leegte die afschrikwekkend kan voelen, zonder steun en toeverlaat, onder voortgaande frustratie van basisbehoeftes, bij een chronische overvraging van ons zenuwstelsel of een gemis aan ordening vanuit een dieper soort weten. Een leegte die de vormen mogelijk maakt waar we ons mee identificeren, potentieel dansbaar, in den beginne noch kwaad noch goed.

Terwijl ik terugkijk op mijn al geleefde leven, schrijf ik een narratief op gevoel, zonder woorden, over alle keren dat de leegte transformeerde van bedreigend groots naar uitnodigend weids en diep. De leegte waarbinnen een sensitieve ontmoeting, broodnodig fysiek herstel, vertrouwen op wat komen gaat, creatiescheppende verveling of een piekende liefde plaats konden hebben.

Menskennis in overvloed

“The critical influence of how resourced we are, whilst perhaps seemingly obvious, has long been underacknowledged in mainstream thinking about judgement. In part, it’s because our physical functioning has been seen as private, personal, and not business relevant. It’s your tangible experience, skills, and expertise that count. But these attributes may count for little if the bedrock [affect] of your mindset is compromised and you haven’t developed the capacity [self-awareness] to notice.”

Jean Gomes

Een getuigenis:

“Nooit dacht ik na over hoe de staat van mijn lijf, dus ook de kwaliteit en organisatie van mijn aandacht, invloed hadden op mijn besluitvorming. Ik leverde inhoudelijke kennis, deed wat van mij verwacht werd binnen mijn vakgebied. Maar goed, ik doe het als méns. Als mensdier. Het maakt nogal wat met welke been ik uit bed stap. Of op welk moment van de dag ik een knoop doorhak. Ben ik hongerig? Ben ik slaperig? Ben ik prettig vervuld van sociale contacten of juist gefrustreerd, behoeftig? Hoe ik communiceer, waar mijn aandacht naar uitgaat, hoe snel ik een oordeel vel, hoe meegaand, begripsvol of zelfgericht of zelfs wantrouwig ik ben….het maakt nogal uit.

Door mijn zelfbewustzijn te vergroten merk ik op in de loop van de ochtend veel gemakkelijker lastige gesprekken te kunnen voeren. Ik luister meer attent, zeker als ik voldoende bewogen heb. En ik neem eigenaarschap van de onderliggende gevoelens, of – en hóe - ik energiek ben of niet. Zo leer ik soms besluiten uit te stellen, nog een extra nacht slaap te gunnen. Het maakt mijn wereld letterlijk groter en meer verbonden. Met mezelf, de ander, ook de mensen die verder weg van me afstaan, maar wel worden geraakt door mijn besluiten. Dat is een ander soort macht. Het doet er toe.

Ik vond en vind het geen gemakkelijke oefening. In de vroege ochtend bleek ik mijn vermoeidheid vaak op mijn dierbaren af te reageren. Zo zag ik mezelf niet graag! Ik kom er achter dat ik, mijn gedrag, veel meer bepaald wordt door mijn lichamelijke gesteldheid dan ik eerder wilde weten, wíst.

Ondertussen wordt het meer een spel. Denken met mijn lichaam, poses aannemen die ik niet voor mogelijk hield. En álle behoeften herkennen, de complexiteit ervan. Ik ben een mens, geen robot. Ik ben sociaal, gevoelig, behoeftig, verbonden, heb behoefte aan avontuur, maar ook aan herstel en rust, om de complexiteit aan te kunnen voelen en onzekerheid niet meteen als risico te begrijpen.

Het lijken kleine inzichten, maar als ik besef dat mijn neiging om anderen rücksichtslos af te wijzen vooral opkwam op momenten dat ik geen fysieke en mentale rust ervoer, vermoeid was of ergens eenzaam in voelde, dan ontstaan er gaandeweg heel ander soort relaties. Ik voel mijn lijf en sensitiviteit, ik respecteer het van anderen.

Mijn hele werkwijze wordt niet meer verblind door een overfocus op gewin, voor mezelf of anderen met status of aanzien. Ik voel de tekorten fysiek beter aan, herken wat het met mijn zicht op de werkelijkheid kan doen en weet ze te verbinden met waar ze vaak over gaan. Angst, honger of gretigheid, fysiek of mentaal…Gek eigenlijk dat we dit niet van jongs af aan met de paplepel ingegoten krijgen…Mensenkennis. Een tekort an sich.”